Yapım İşlerinde Avans Ödemeleri ve Fiyat Farkı Hesaplaması Üzerine Yüksek Fen Kurulu Kararının İncelenmesi

Yapım işleri projelerinde, sözleşme şartları gereği yüklenicilere işin başlangıcında verilen avans ödemeleri ile işin ilerlemesine bağlı olarak düzenlenen hakedişlerde uygulanan fiyat farkı mekanizması, projenin maliyet yönetimi açısından büyük önem taşımaktadır. Ancak bu iki uygulamanın birbiriyle etkileşimi, zaman zaman yüklenici ve idare arasında anlaşmazlıklara yol açabilmektedir. Ele alınan Yüksek Fen Kurulu Kararı (Karar No: 2021/134, Tarih: 10/06/2021), bu türden bir anlaşmazlığa odaklanarak, yasal çerçeve ve sözleşme hükümleri ışığında konuya açıklık getirmiştir.

1. Anlaşmazlığın Konusu ve Tarafların Görüşleri

Söz konusu anlaşmazlık, anahtar teslim götürü bedel sözleşmeye bağlanan bir yapım işinde, düzenlenen hakedişlerdeki fiyat farkı hesaplamasında, yükleniciye verilen avans tutarı ve bu avansın hakedişlerden yapılan kesintilerinin nasıl dikkate alınacağı ilişkindir.

Yüklenicinin Görüşü ve Talebi: Yüklenici, 10/03/2021 tarihli dilekçesinde özetle; işin yürütülmesi sırasında düzenlenen hakedişlerde fiyat farkı hesaplanırken, avans tutarı ve kesinti miktarının, iş programındaki ödenek dilimlerinde dikkate alınması gerektiğini belirtmiştir.

İdarenin Görüşü ve Değerlendirmesi: İdare ise, işin yürütülmesi sırasında düzenlenen hakedişlerde fiyat farkı hesaplanırken, o hakediş tutarından %15'lik avans kesintisi yapıldıktan sonra kalan tutara fiyat farkı hesaplandığını; avans tutarının ise iş programındaki ödenek dilimlerinden değil, aylık imalat tutarlarından kesildiği yönündedir.

2.Sözleşme ve ilgili mevzuat düzenlemeleri

Anlaşmazlığın çözümü için, işe ait sözleşme maddeleri ve ilgili mevzuat hükümleri Yüksek Fen Kurulu Kararında detaylıca incelenmiştir. Buna göre;

İş Sözleşmesinin İlgili Maddeleri:

“Ödeme yeri ve şartları” başlıklı 11 inci maddesi (2) nci fıkrası:

“…Yüklenici yapım işi için sözleşmede belirtilen ödenekleri iş programına uygun şekilde imalat ve/veya ihzarat olarak sarf etmek zorundadır.” Bu madde, yüklenicinin, sözleşmede belirtilen ödenekleri iş programına uygun şekilde kullanma yükümlülüğünü açıklar.

“İş programı” başlıklı 12 nci maddesinin (1) ve (3) üncü fıkraları: “12.1 Yüklenici, iş programını yer tesliminin yapıldığı tarihten itibaren on beş gün içinde, sözleşme bedeli üzerinden bir günde yapılması gereken iş tutarını hesaplayarak, ödeneklerin yıllara göre dağılım esasları ile varsa işin kısımları ile bitirme tarihlerini de dikkate alarak İdarece verilen örneklere uygun olarak hazırlar. Bu programda ayrıca; iş kalemleri, aylık imalat ve iş miktarları, (ihzarat ödemesi öngörülen işlerde ihzaratı,) yıllık ödenek dilimleri ve bunların aylara dağılımı gösterilir ve iş programı en az dört nüsha hazırlanarak onaylanmak üzere İdareye teslim edilir.1.3 İş programının hazırlanması ve uygulanması ile ilgili diğer hususlarda Yapım İşleri Genel Şartnamesi hükümleri uygulanır.” Bu hükümler, iş programının hazırlanış şeklini, içermesi gereken detayları (iş kalemleri, aylık imalat, ödenek dilimleri) ve Yapım İşleri Genel Şartnamesi'ne (YİGŞ) göre hazırlanmasını düzenler.

“Avans verilmesi şartları ve miktarı” başlıklı 13 üncü maddesi: Bu madde, avansın verilme şartlarını ve miktarını belirler.

“13.2. Yer teslimi yapıldıktan ve iş programı onaylandıktan sonra yüklenicinin yazılı isteği üzerine verilecek avansla aynı miktar (…) teminat mektubu (…) karşılığında;a) Şantiyenin kurulması, lüzumlu makine ve ekipmanın nakli,b) Makine, ekipman, malzeme ve cihazların satın alınması ve siparişe bağlanması,gibi işler için gerekli giderleri karşılamak üzere sözleşme bedelinin yüzde 10’u tutarında avans verilecektir.”

“13.3. Avans def’aten aşağıdaki tarihte ödenecektir;(a) Tamamı yer teslimi yapıldıktan ve iş programı onaylandıktan sonra.”

“13.9. Avans mahsubu aşağıda yazılı esaslar dâhilinde yapılır:13.9.1. Avans mahsup oranı, avans verilme oranının % 50 fazlasıdır.13.9.2. Avanslar, avansın verildiği tarihten itibaren her bir hakedişin sözleşme bedeline ait tutarına, avans mahsup oranı uygulanarak hakedişlerden kesinti yapılmak suretiyle mahsup edilir.”

Bu maddeye göre anılan sözleşme kapsamında avans, sözleşme bedelinin yüzde 10’u tutarında, tek seferde ve iş programı onaylandıktan sonra ödenir. Avans mahsubu ise, avans verilme oranının %50 fazlası olan bir oranla, her hakedişten kesinti yapılarak gerçekleştirilir.

“Fiyat farkı ödenmesi ve hesaplanması şartları” başlıklı 14 üncü maddesi:

“14.2. Fiyat farkı hesaplanacaktır.

Fiyat farkı hesabı(1) Fiyat farkı aşağıdaki formüle göre hesaplanır:F=An x B x (Pn-1)...(2) Formülde yer alan;b)

An: İlk geçici hakedişte (n=1) olmak üzere (n) inci hakedişte; birim fiyatlı işlerde uygulama ayında gerçekleşen iş kalemleri ve ihzarat miktarlarının sözleşme birim fiyatlarıyla çarpılması sonucu bulunan tutarı (TL), anahtar teslimi götürü bedel işlerde ise uygulama ayında gerçekleşen ilerleme yüzdesiyle sözleşme bedelinin çarpılması sonucu bulunan tutarı (TL),”

Bu maddede hüküm bulunmayan hallerde 4734 sayılı Kamu İhale Kanununa Göre İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Fiyat Farkına İlişkin Esaslar hükümleri uygulanır.” Bu madde, fiyat farkının hesaplama formülünü ve An tanımını verir, ayrıca özel durumlar için "4734 sayılı Kamu İhale Kanununa Göre İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Fiyat Farkına İlişkin Esaslar"a (Fiyat Farkı Esasları) atıfta bulunur.

"4734 sayılı Kamu İhale Kanununa Göre İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Fiyat Farkına İlişkin Esaslar":

“Uygulama Esasları” başlıklı 6 ncı maddesinin (6) ncı fıkrası: “(6) Avans ödenen işlerde, hakedişten mahsup edilen avans tutarı, formüldeki (An) tutarından düşüldükten sonra fiyat farkı hesaplanır. Fiyat farkı katsayısının (Pn) birden küçük olması halinde, (An) tutarından avans miktarı düşülmez.” Bu hüküm, avansın fiyat farkı hesaplaması üzerindeki doğrudan etkisini net bir şekilde ortaya koymaktadır.

“İş programı ve ödenek dilimi” başlıklı 7 nci maddesinin (1) inci fıkrası: “(1) Sözleşme imzalandıktan sonra iş kalemlerinin, aylık imalatın, ihzaratın ve yıllık ödenekler ile bunların aylara dağılımını gösteren ayrıntılı bir iş programı hazırlanarak idarenin onayına sunulur.” 

Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ):

“Tanımlar” başlıklı 4 üncü maddesi (“İş programı” tanımı): “İş programı: Yüklenicinin, işin süresi ve varsa iş kısımlarına ait bitirme tarihleri ile yıllık ödeme miktarlarını da dikkate alarak, yapım işine ait iş kalemlerini/gruplarını, aylık imalatı ve iş miktarlarını, ihzarat ödemesi öngörülen işlerde ihzaratı, yıllık ödenek dilimlerini ve bunların aylara dağılımını ayrıntılı olarak gösterdiği programını,” İş programının içeriğini ve detayını tanımlar.

“İş programı” başlıklı 17 nci maddesi (1) ve (4) üncü fıkraları: “(1) Yüklenici, sözleşme veya eklerinde belirlenen süre içinde, idarece verilen örneklere uygun bir iş programını hazırlayarak, onaylanmak üzere idareye teslim edecektir.(4) İş programında, resmi tatil günleri ile sözleşmesinde belirtilmiş ise, iklim şartlarından dolayı çalışmaya elverişli olmayan dönemler dışındaki bütün günlerin çalışarak geçirileceği göz önünde tutulur.” İş programının hazırlanması ve onay süreçlerini düzenler.

3. Yüksek Fen Kurulu'nun Detaylı İnceleme ve Değerlendirmesi

Yüksek Fen Kurulu, yukarıdaki hükümlerden yola çıkarak aşağıdaki değerlendirmelerde bulunmuştur:

•İş Programının Rolü: İş programı, yüklenicinin işin yer teslimiyle birlikte, sözleşmesinde belirtilen sürede hazırlaması gereken kritik bir belgedir. Bu program, yıllara sari ödeneklerin yıl içinde çalışma şartları, teknik sınırlamalar ve ihtiyaç önceliği gibi etkenlere göre aylara dağılımını ve aylık imalat/iş miktarlarını ayrıntılı olarak göstermelidir.

•Avansın Mahiyeti ve Mahsubu: Avans, sözleşmede verilme şartları, miktarı ve mahsup esasları hükme bağlanmış, sözleşme bedelinin belli bir oranına karşılık gelen ve yükleniciye defaten yapılan bir ön ödeme tutarıdır. Bu tutarın mahsubu, avansın verildiği tarihten itibaren düzenlenen her bir geçici hak edişte, fiyat farkı ve KDV eklenmemiş sözleşme fiyatları ile yapılan imalat tutarından, sözleşmede belirlenen oranda kesinti yapılarak gerçekleştirilir.

•Fiyat Farkının Mahiyeti: Fiyat farkı ise; işin yürütülmesi sırasında düzenlenen her hak edişte, sözleşme fiyatları ile yapılan imalat tutarına, iş programı da göz önünde bulundurularak uygulanan ve sözleşme bedeli ile yapılan imalat tutarına ilave olarak ödenecek ya da kesilecek bir tutardır.

•Avansın Fiyat Farkı Hesaplamasındaki Özgül Yeri: Kurul, avans verilen ve fiyat farkı hesaplanması öngörülen işlerde, fiyat farkı formülünde kullanılan (An) tutarından mahsup edilen avans miktarının düşülmesinin temel nedeninin, bu hak ediş tarihlerinden önce ön ödemesi yapılmış olan avans miktarı için fiyat farkı ödenmesinin önüne geçmek olduğunu açıkça belirtmiştir. Yani, zaten peşin ödenmiş bir miktar üzerinden tekrar fiyat farkı ödenmemesi amaçlanmıştır.

•İşlem Ayrımı: Yüksek Fen Kurulu, işin yürütülmesi sırasında ödenen avansın, geçici hak edişlerde mahsup edilmesinin ayrı bir iş ve işlem olduğunu, fiyat farkı hesaplanmasının ise başka bir iş ve işlem olduğunu vurgulamıştır.

4. Yüksek Fen Kurulu'nun Sonuç Kararı

Yukarıdaki inceleme ve değerlendirmeler ışığında, Yüksek Fen Kurulu, "... Yapım İşi"ndeki anlaşmazlığı oy birliği ile aşağıdaki şekilde karara bağlamıştır:

•İş programına uygun imalat yapılıp yapılmadığının tespitinde: Normal avans verilmeyen işlerde olduğu gibi, avans verilen işlerde de, hak ediş tarihinde, iş programına göre harcanması gereken aylık tutar ile o hakediş tutarının (An) karşılaştırılmasına karar verilmiştir. Bu karar, iş programına uyumun genel değerlendirme prensibini korumaktadır.

•Fiyat farkı hesaplaması yapılırken ise: Avans verilen işlerde, o hakediş tutarı olan An’den, o hakedişte mahsuplaşması yapılacak (kesintisi yapılan) avans miktarı çıkartılarak bulunacak tutarın kullanılmasına karar verilmiştir. Bu karar, "4734 sayılı Kamu İhale Kanununa Göre İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Fiyat Farkına İlişkin Esaslar"ın 6. maddesiyle tam uyum içerisindedir ve avansın ön ödeme niteliğini teyit ederek, fiyat farkının yalnızca fiilen yapılmış ve ödemesi henüz tamamlanmamış imalat üzerinden hesaplanmasını güvence altına almaktadır.

Sonuç

Yüksek Fen Kurulu'nun bu kararı, yapım işlerinde avans ödemeleri ile fiyat farkı hesaplamaları arasındaki ilişkiyi netleştirmiş ve avansın mahsup edilen kısmının fiyat farkı hesaplaması dışında tutulması gerektiğini yasal dayanaklarıyla birlikte ortaya koymuştur.